Zdrowe stopy - artykuł dla rodziców - innowacja

Zdrowe stopy naszych dzieci – fakty i mity.

Deformacje stóp u dzieci

Oceniając stopy dzieci należy rozumieć, że nie stanowią one po prostu pomniejszonych stóp dorosłego człowieka. Takie porównanie i zbyt szybkie podejmowanie działań leczniczych na rzekomo „problematycznych“ stopach maluchów może mieć później poważne konsekwencje. Zbyt wczesna ingerencja jest często niepotrzebna, a dzieci często po prostu „wyrastają” z problemu. Pod warunkiem, że im się to umożliwi.

Czym stopy dzieci różnią się od stóp dorosłych?

Szkielet stopy u małych dzieci jest miękki i plastyczny. Kości stopy mają jeszcze formę chrząstki dlatego też są podatne na procesy formowania jak i deformacji. Dopiero w czwartym roku życia chrząstki te przybierają formę kostną.
Dzieci mogą nie zarejestrować nadmiernego ucisku na stopy, ponieważ ich system nerwowy i wrażliwość na bodźce są jeszcze w trakcie rozwoju. Z tego powodu łatwo można skaleczyć czy trwale uszkodzić małe stópki.
Zupełnie normalne jest, że niemowlęta mają „słodkie platfuski“. Jednak niektórzy rodzice przekonani są, że ich pociechy potrzebują koniecznie wkładek czy tzw. butów profilaktycznych. Takie pomoce, w większości przypadków, są całkowicie zbędne, a nieraz wręcz szkodliwe dla rozwoju dziecka. Do powstawania sklepienia stopy dochodzi dopiero wtedy, kiedy dziecko nauczy się chodzić.
Dzieci stawiając swoje pierwsze kroki często stają na palcach. To też jest zupełnie normalne i nie należy w związku z tym natychmiast interweniować.
Niemowlęta nie mogą całkowicie rozprostować nóg, które robią wrażenie okrągłych, na kształt litery O. Dzieci wyrastają z tego podobnie, jak z platfusa dzięki inteligencji układu ruchu i dynamice wzrostu, które mają zaprogramowane. Po fazie „nóg okrągłych” następuje często faza nóg „X-owatych”. Z niej dzieci, co do zasady” wyrastają między 6 a 7 rokiem życia. Dopiero wówczas, jeśli nogi dziecka nie osiągnęły linii prostej wskazana jest interwencja.

Najczęstsze deformacje stóp dziecięcych

Stopa koślawa: To najczęstsza deformacja. Pięty stoją krzywo a kostki przesuwają się do wewnątrz. Ta zmiana, co do zasady, mieści się w normie do rozpoczęcia wieku szkolnego. Później powinna być korygowana wkładkami i ćwiczeniami stóp.
Stopa opadająca: Wewnętrzna linia sklepienia jest spłaszczona zwykle z przyczyn genetycznych. Niekiedy powodem deformacji może być zbyt wczesne zakładanie dziecku butów, szczególnie tych „profilaktycznych”, które unieruchamiają mięśnie stóp i nie pozwalają im się rozwinąć.
Stopa opadająco-koślawa: X-owatość pięt z opadaniem linii sklepienia jest typową deformacją dziecięcą, która, co do zasady, ulega poprawie w wieku 6 – 7 lat. Jeśli tak się nie dzieje potrzebne są wkładki korygujące i ćwiczenia stóp.
Stopa płaska: W platfusie sklepienie stopy jest całkowicie spłaszczone, a podeszwa dotyka podłoża całą swoją powierzchnią.
Stopa wydrążona: W tym wypadku sklepienie jest bardzo wysokie (in. wysokie podbicie). Taka deformacja zawsze wymaga wkładek korygujących.
Stopa metatarsalna: Oznacza rozchodzenie się kości śródstopia nazywane też płaskostopiem poprzecznym. Typowe jest tu spłaszczenie sklepienia i utrata siły sprężystości stopy, skłonność do skrzywienia się palucha i przekręcania się palca 5-tego oraz powstawanie palców młotkowatych. Konieczne w tym wypadku są wkładki korygujące oraz ćwiczenia.
Stopy sierpowe: Zarówno palce jak i przodostopie zwrócone są do wewnątrz. Powodem może być specyficzna pozycja płodu bądź genetyka. Ta deformacja wymaga jak najszybszego leczenia.
Stopa końsko-szpotawa: Dziecko przetacza stopy przez ich zewnętrzy kant nieraz nawet przez stęp. Natychmiastowe podjęcie terapii umożliwia zasadniczo całkowite wyleczenie.
Palce szponiaste: Przeprost ścięgna stawu podstawnego palca przy zgięciu w stawie środkowym i dalszym. Te zmiany można u dzieci korygować oklejając palce plastrem do tapingu lub indywidualnie wykonaną ortozą.
Palce młotkowate: Pojedyncze mocne zgięcie w dalszym stawie palca. Te zmiany można u dzieci korygować oklejając palce plastrem do tapingu lub indywidualnie wykonaną ortozą.

Granice między poważnymi deformacjami a zmianami rozwojowymi są płynne. Odchylenia od normy nie muszą przesądzać o istnieniu problemów. Mimo to ważne jest, żeby przyjrzeć się dokładniej stopom swojego dziecka najpóźniej po ukończeniu przez nie ok. 6 roku życia.

Dziecięce stopy powinny mieć możliwości rozwoju. To nie wkładki mają prostować czy ustawiać stopy, tylko mięśnie. Jeśli więc mięśnie zostają zbyt wcześnie podtrzymane wkładką, hamuje to ich rozwój. Rodzice powinni zachować czujność i w razie wątpliwości zasięgnąć rady podologa czy ortopedy.

Tak naprawdę niewiele dzieci potrzebuje wkładek ortopedycznych, a jeśli już, to zawsze towarzyszyć im powinna gimnastyka stóp, kończyn dolnych i regularna kontrola. W przypadku starszych dzieci, oczywiście jeżeli jest to zasadne, można zastosować indywidualnie dobrane wkładki.

Dziecięce stopy, aby rozwinęły się w silne i zdrowe podpory ciała, potrzebują wyzwań, możliwości wybiegania się i świeżego powietrza. Dzieci, które biegają dużo na bosaka lub poruszają się w lekkim, elastycznym obuwiu nieograniczającym ich ruchomości, nieściskającym stóp i pozwalającym czuć grunt pod nogami, są zwinniejsze i szybciej opanowują koordynację ruchów ciała.

Jak dbać o zdrowe stopy naszych dzieci?

Bieganie na bosaka

Najlepszą profilaktyką deformacji stóp i ich następstw jest bieganie na bosaka. Dziecięce stopy umieszczone w butach zostają pozbawione bodźców sensorycznych, które pozwalają mózgowi rozwinąć dodatkowe impulsy postrzegania. Człowiek potrzebuje butów tylko w celu ochrony przed zimnem, ciepłem lub skaleczeniem. Dzieci potrzebują obuwia dopiero wtedy, kiedy biegają na zewnątrz. Najlepiej jest, jeśli dzieci rozpoczynające naukę chodzenia mogą się poruszać boso. Jeżeli podłogi w mieszkaniu są zbyt zimne, to wkładamy dzieciom skarpetki antypoślizgowe. Zaletą biegania na bosaka jest komfort stóp oraz swobodny, niczym nieograniczony rozwój. Jeśli na zewnątrz dziecko może poruszać się bezpiecznie boso, należy mu to umożliwić – poruszanie się po różnych podłożach wspomaga jego rozwój.

Odpowiednie obuwie

Buty to podstawa jeśli chodzi o zdrowe stopy. Nie zawsze łatwo jest dobrać rozsądne buty dla dziecka. Buty, które jednocześnie będą odpowiadać gustowi malucha i nie nadwyrężą domowego budżetu. Stopy małych dzieci rosną do dwóch milimetrów miesięcznie, a to oznacza całe 3 rozmiary rocznie. Ten szybki wzrost stóp dzieci stanowi stosunkowo duże obciążenie finansowe dla rodziców, ponieważ dobre obuwie dziecięce ma swoją cenę, a jest noszone tylko przez kilka miesięcy.

Jednak zakup odpowiedniego obuwia dziecięcego to inwestycja w zdrowie twojego dziecka: różne badania z ostatnich 70 lat wskazują, że jedną z najczęstszych przyczyn uszkodzeń stóp są źle dopasowane buty. Dolegliwości stóp zwykle ujawniają się dopiero w wieku dorosłym, jednak przyczyny wielu z nich można znaleźć w dzieciństwie.

Jak często dzieci potrzebują nowych butów?

dzieci do 3 lat: co dwa miesiące,
dzieci od 3 do 6 lat: co trzy do czterech miesięcy,
dzieci od 6 do 10 lat: co cztery do pięciu miesięcy.

Pamiętajcie: małe dzieci rzadko mówią, że but je uciska, ponieważ ich kości są ciągle jeszcze miękkie i elastyczne. Dzieci są również stosunkowo niewrażliwe na ból wynikający z ucisku, ponieważ ich układ nerwowy i wrażliwość na ucisk ciągle się rozwijają. Poza tym, gdy but powoduje ucisk, dzieci zwykle podkurczają palce stóp. Dzieci też nie potrafią powiedzieć dokładnie, co jest nie tak ani gdzie boli. Konsekwencje: stopy dostosowują się do ciasnych lub zbyt małych butów, co umożliwia rozwój wad i deformacji stóp.

Rozwój stóp kończy się w wieku około 16 lat, wówczas nabierają one ostatecznego kształtu i odporności na odkształcenia. Do tego czasu rodzice powinni regularnie mierzyć stopy dziecka.

Jak prawidłowo zmierzyć stopę dziecka?

W domu można postawić dziecko na kawałku kartonu i odrysować jego stopy. Zmierzyć trzeba obie stopy. Przy zakupie obuwia kieruj się rozmiarem większej stopy.
Określ odległość od pięty do najdłuższego palca. Uwaga: najdłuższy palec nie zawsze musi być dużym palcem. Do tej długości dolicz 12 do 17 milimetrów. Tyle dodatkowej przestrzeni w bucie potrzebują dziecięce stopy. Wytnij kontury stóp. Jeśli zmieszczą się w butach bez załamań, buty nadają się do noszenia.
Dobre markowe buty często są wyposażone w wyjmowane wkładki. Dziecko może stanąć na wkładkach, co pozwoli ocenić, jak duże są buty wewnątrz.
Nigdy nie polegaj na rozmiarze wskazanym w bucie. Rozmiary butów nie są standaryzowane i często wprowadzają w błąd.

10 kryteriów zakupu obuwia dziecięcego

Buty nie mogą być zbyt ciasne. W przeciwnym razie stale ściskają palce i istnieje niebezpieczeństwo, że niewłaściwie obcięty brzeg paznokcia zostanie wciśnięty w wał paznokciowy.
Jednak za szerokie buty też mogą prowadzić do problemów. Podczas procesu przetaczania stopa przesuwa się do przodu, gdzie jest zgniatana – w zbyt szerokich butach pięta nie znajduje oparcia i wysuwa się z buta. W takim przypadku poproś o węższy model – ale nie mniejszy. Duża szerokość buta nigdy nie powinna być kompensowana zmniejszeniem długości.
Wybierz buty w odpowiednim rozmiarze. Jeśli buty są zbyt krótkie, stopy podczas ruchu nie mogą się prawidłowo przetaczać – przodostopie jest wciskane w przednią część buta i jednocześnie spłaszczane. W ten sposób stopy już w młodym wieku są „uszkadzane”, często w sposób nieodwracalny. Nie ufaj rozmiarowi, który jest widoczny w bucie. Nie sprawdzaj rozmiaru wkładając kciuk do środka pomiędzy piętę dziecka a zapiętek buta – dzieci mają skłonność do podkurczania palców w takich sytuacjach. Zamiast tego zawsze mierz stopę dziecka (w pozycji stojącej, gdy stopa jest obciążona), a potem długość buta i dodaj rezerwę 12-17 mm, która uwzględnia wzrost stopy i pozwala na jej swobodny ruch w bucie.„Nosek” powinien umożliwiać ruch: Tak zwany nosek buta musi zapewniać wystarczająco dużo przestrzeni, aby palce mogły się w nim poruszać i „pracować”.
But musi być wystarczająco wysoki z przodu: Włóż palce do przedniej części buta: ich wysokość musi odpowiadać przynajmniej grubości kciuka. Wiele butów jest zszytych z przodu, a szew naciska na paznokieć największego palca stopy (palucha).
Wybierz buty z elastyczną, lekką, cienką i płaską podeszwą. Podeszwa musi dać się łatwo wygiąć pod kątem 90 stopni i skręcić spiralnie. Dzięki takiej podeszwie poszczególne grupy mięśniowe stopy są stymulowane w naturalny sposób. Cienkie podeszwy rozwijają ważny zmysł dotyku stopy. Obuwie dziecięce nie wymaga różnicy grubości podeszwy z przodu i z tyłu (tj. spadku ani obcasa). Podeszwy butów muszą być lekkie i elastyczne, aby stopa mogła przetaczać się bez przeszkód, a dzieci nie były ograniczone w swojej naturalnej radości z ruchu.
Wewnętrzna wkładka powinna być płaska i nie powinna zawierać podtrzymującego łuku ani peloty, które są często szkodliwe i uniemożliwiają stopom prawidłowy rozwój. Zdrowe stopy nie wymagają poduszeczek, wkładek ani pelot. Mięśnie stóp chcą być trenowane, a nie podpierane.
Obuwie dziecięce powinno być lekkie. Ciężkie buty niepotrzebnie obciążają stawy i kręgosłup.
Przyszwa (część cholewki obuwia przyszyta do podeszwy, zakrywająca stopę) powinna delikatnie przylegać do stopy, nie uciskać i być wykonana z oddychającego materiału.
Wybierz buty, które umożliwiają regulację: dzięki sznurowadłom, rzepom oraz sprzączkom można w zależności od grubości skarpety regulować szerokość buta oraz to, jak mocno trzyma się stopy. Jest to zaleta, której tak zwane baleriny, popularne wśród małych dziewczynek, nie posiadają.
Niemowlęta nie potrzebują butów: małe stopy potrzebują pierwszych butów dopiero wtedy, gdy pewnie stawiają kroki poza domem. Jeśli stopy dziecka zostaną zbyt wcześnie włożone do butów (lub kapci), wówczas rozwiną się według tego, jak pozwoli na to but, a nie zgodnie z tym, jak przewidziała to natura.

Dobra relacja ze stopami wykształcona w dzieciństwie będzie procentować przez całe życie. Zachęcaj swoje dziecko, by postawiło na swoje stopy!

Ćwiczenia dla dziecięcych stóp

Oto pięć przykładowych ćwiczeń, które możesz łatwo wykonać wraz ze swoim dzieckiem:

Złap mnie: Rozłóż na podłodze kolorowe szklane kulki, małe kamienie lub np. korki. Teraz twoje dziecko stojąc musi spróbować podnieść je za pomocą palców u nogi i włożyć lub wrzucić je do pojemnika. Obie stopy powinny być używane na przemian. Gra działa również wspaniale jako ćwiczenie grupowe, gdy dzieci przekazują sobie przedmioty stopami.
Zdejmowanie skarpet: Kto potrafi zdjąć skarpetki bez pomocy rąk? To ćwiczenie poprzez aktywację palucha i jego głównego stawu wywołuje napięcie łuku wzdłużnego i poprzecznego stopy. Stopy są usprawniane i wzmacniane.
Przeciąganie ręcznika: To ćwiczenie może być wykonywane przez Twoje dziecko wspólnie z rodzeństwem, kolegą lub koleżanką, a nawet samodzielnie. Najpierw posadź dwoje dzieci naprzeciwko siebie tak, aby podpierały się na rękach opartych na podłodze za plecami. Pomiędzy nimi połóż ręcznik. Celem zabawy jest zdobycie ręcznika przez jedno z dzieci. Do przeciągania mogą być wykorzystane tylko palce u nóg. Wskazówka: jeśli twoje dziecko chce ćwiczyć samodzielnie, po prostu połóż ciężki stos książek na jednym końcu ręcznika. Twoje dziecko może teraz ciągnąć stertę książek palcami u nóg jak lokomotywa.
Ścieżka zdrowia stóp: W tej grze potrzebujesz różnych powierzchni np. mchu, gładkich kamieni, piasku lub słomy, słowem wszystkiego, co jest przyjemne w dotyku. Następnie zawiąż dzieciom oczy i zachęć je, aby wsparły się nawzajem na swoich ramionach. Dzieci idą ramię w ramię po różnych podłożach, opowiadając o tym, jakie to uczucie i jak im się wydaje, po czym stąpają. Wskazówka: dziecko może łatwo grać w tę grę samodzielnie w domu. Postaw kilka misek na podłodze, każdą wypełnij czymś innym. Przewiąż oczy dziecku i pomóż mu wejść do każdej z misek.
Malowanie stopą: Bazgranie, rysowanie, a nawet pisanie można wykonać również stopami. Gdy twoje dziecko usiądzie ze skrzyżowanymi nogami, połóż przed jego stopami papier i trochę materiałów malarskich. W tym ćwiczeniu zwykle najlepiej udają się kreski i kółka. Zewnętrzna krawędź pięty powinna zawsze pozostawać w kontakcie z podłożem. Zwróć także uwagę, aby dziecko rozluźniło górną część ciała. Ostrożne, precyzyjne prowadzenie stopy i palców zwiększa wrażliwość i sprawność stóp, a przede wszystkim wymaga dość dużej siły w nogach i brzuchu.

Pomóż swojemu dziecku zbudować dobre relacje ze swoimi stopami i odpowiednio się o nie troszczyć. Podpowiadaj dziecku, by jak najczęściej korzystało w pełni ze swoich stóp i chodziło bez butów, kapci i skarpetek lub rajstop.

Dzieci mają naturalną potrzebę poruszania się. Rodzice powinni je w tym wspierać a nie utrudniać, na przykład sadzając je przed ekranem telewizora czy komputera. Podczas biegania, wspinaczki czy skakania dziecko może wykonywać pełen zakres ruchów we wszystkich stawach w stopie. W ten sposób rozwijają się również mięśnie, a stopa dziecka jest znacznie mniej podatna na skręcenie.

Opracowanie: Agnieszka Szkiłądź na podstawie artykułu z Centrum podologii dziecięcej pt. ”Jak właściwie zadbać o stopy dzieci?